In het zuiden van Nederland hebben de eerste activiteiten rondom 80 jaar vrijheid inmiddels plaatsgevonden. Tijdens de herfstvakantie waren bij Nationaal Monument Kamp Vught allerlei kunstwerken, geïnspireerd op het thema vrijheid, te zien. Leerlingen uit de tweede klassen van het Maurick College uit Vught hadden 80 ‘bevrijdende vleugels’ van keramiek gemaakt. Bovenbouwleerlingen kozen zelf de vorm van hun kunstwerk, wat resulteerde in het gebruik van verschillende schilder-, collage- en tekentechnieken, fotografie en zelfs een eigen gechoreografeerde dans. Deze kunstwerken gaven uiteenlopende antwoorden op de vraag wat vrijheid voor de makers betekende. De een dacht aan “dingen doen met vrienden”, anderen aan “mijn mening kunnen geven” of “dat je jezelf kan en mag zijn”.
Enkele kunstwerken in Nationaal Monument Kamp Vught. Bron: Nationaal Monument Kamp Vught
Dit laatste nummer van 2024 staat in het teken van het jubileumjaar ‘80 jaar vrijheid’. De artikelen in dit nummer betreffen de vijf verschillende gebeurtenissen die we vieren en herdenken: de bevrijding van Zuid-Nederland, de Holocaust, de bevrijding van Noord- en Oost-Nederland, 4 en 5 mei en 15 augustus. We laten daarbij onderbelichte historische verhalen aan bod komen die tot op de dag van vandaag doorwerken.
Schaduwkanten van de bevrijding
In september vierden we de bevrijding van het zuiden van Nederland. Maar was dit echt een moment van vreugde voor iedereen daar? Lennert Savenije neemt Ad van Liempts recente boek Wraak op het verzet als uitgangspunt voor een beschouwing van die vraag. In Van Liempts verhaal over de zomer van 1944 en de ontruiming van Kamp Vught, die samenviel met de bevrijding van Zuid-Nederland, komen ook de schaduwkanten van die bevrijding in beeld. Die behelsde naast een eind aan de bezetting ook het begin van een specifieke fase in het verloop van de Tweede Wereldoorlog.
Januari 2025 staat in het teken van het herdenken van de Holocaust. Op 31 januari 2025 zal het vernieuwde Herinneringscentrum Apeldoornsche Bosch geopend worden als een plek van herinnering aan bijna 1400 patiënten en medewerkers van de Joods-psychiatrische instelling. Zij werden in de nacht van 21 op 22 januari 1943 op transport gezet naar Auschwitz en daar vermoord. Pepijn de Koning bezocht deze plek eerder dit jaar en beschrijft hoe de slachtoffers hier een gezicht krijgen. Daarbij gaat hij in op de gelaagdheid van deze authentieke plek, waar naast het herinneringscentrum nog steeds een zorginstelling gevestigd is.
In april 2025 vieren en herdenken we de bevrijding van Noord- en Oost-Nederland. Monique Brinks bezocht twee musea in deze regio’s: het Memory Vrijheidsmuseum in Nijverdal en het Victory Museum in Grootegast. Welke geschiedenis wordt in deze lokale, militair georiënteerde musea verteld? Zien we hier vooral de traditionele aandacht voor en verheerlijking van militaire objecten terug, of wordt er een breder verhaal verteld? En in hoeverre wordt gefocust op de regionale geschiedenis?
Nieuwe verhalen
Dan het meest bekende en wijdverspreide moment van herdenken en herinneren in Nederland: 4 en 5 mei. Wat betekenen deze dagen wanneer je ouders of grootouders hebben gecollaboreerd met de Duitse bezetter? Lucia Hoenselaars gaat in op het recent verschenen rapport van ARQ Nationaal Psychotrauma Centrum over de doorwerking van het collaboratieverleden op nabestaanden. Wat kunnen we daaruit meenemen voor 4 en 5 mei? Is het wellicht beter om niet zozeer te vragen wat 4 en 5 mei voor iemand betekenen, maar eerder wat de dagen met iemand doen?
Het jubileumjaar wordt in augustus 2025 afgesloten met het herdenken en vieren van het einde van de Tweede Wereldoorlog voor het gehele Koninkrijk der Nederlanden, inclusief het toenmalige Nederlands-Indië. Tina van der Vlies werpt een blik op het onlangs gelanceerde platform Ons Land, dat volop informatie biedt over het gedeelde verleden van Nederland en Indonesië. De focus van het materiaal op deze website ligt op de Tweede Wereldoorlog en dekolonisatie. Wat heeft dit nieuwe platform te bieden – onder meer voor docenten?
De beginpagina van het platform Ons Land Bron: Ons land
Met deze aandacht voor onderbelichte perspectieven waar het gaat om de bevrijding van Nederland, laat deze editie van WO2 Onderzoek uitgelicht zien dat een eenduidig verhaal over de bevrijding niet bestaat. Er zijn altijd nieuwe verhalen aan toe te voegen en kanttekeningen te plaatsen bij bestaande verhalen. Hopelijk zullen er het komende jubileumjaar nog veel meer volgen.
Over de auteur
Cecile Post
Cecile Post werkt als coördinator educatie bij Nationaal Monument Kamp Vught. Ze is redacteur van WO2 Onderzoek uitgelicht.
Foto bovenaan artikel
Kunstwerk van Rosa uit 6 VWO van het Maurickcollege, Vught. Bron: Maurickcollege Vught