Al jaren heb ik de gewoonte om ’s avonds een wandeling te maken – een moment om mijn gedachten te ordenen. Een aantal maanden geleden moest ik me plotseling haasten: voor 21.00 uur moest ik binnen zijn. Waar ik eerdere maatregelen zonder morren respecteerde, had ik hier veel meer moeite mee: wat kon er nu eigenlijk gebeuren? Kon ik echt mensen besmetten, buiten op straat in een toch al doodstille stad?
De avondklok werd in Nederland in januari van dit jaar ingevoerd. Anders dan in buurland België en andere landen om ons heen stuitte de maatregel in ons land op hevig protest. Een onrustige periode met zogenaamde ‘coronarellen’ volgde. Als verklaring werd vaak aangevoerd dat de avondklok in Nederland als ultiem symbool van onvrijheid fungeerde – het deed te veel denken aan de tijd van de Duitse bezetting. Dit lijkt welhaast een vanzelfsprekend referentiekader, maar is dat wel zo? Welke beelden van onvrijheid riepen de coronamaatregelen in andere (Europese) landen eigenlijk op?
Dat is de vraag die aan de basis ligt van de huidige editie van WO2 Onderzoek uitgelicht. Welke historische parallellen worden elders getrokken en om welke redenen worden die ingezet? En in hoeverre speelt de Tweede Wereldoorlog daarin een rol?
De Koninklijke Marechaussee werd tijdens de avondklokrellen ingezet om de orde te handhaven, Rotterdam, 26 januari 2021. Foto: Mediacentrum Defensie op Wikimedia Commons
Noodwetten
Iwona Guść beschrijft in haar bijdrage hoe ook in Polen een maatregel als de avondklok omstreden is, maar om geheel andere redenen dan in Nederland. Zij laat zien hoe de herinnering aan de noodtoestand die het communistische regime uitriep in de jaren tachtig nog altijd doorwerkt in de huidige vrijheidsbeleving van Poolse burgers. Want zal de zittende macht de noodwetten niet opnieuw voor verkeerde politieke doeleinden gebruiken?
In zijn artikel over Duitsland schrijft Hanco Jürgens dat het verleden in dat land als “grabbelton” wordt gebruikt, waarin niet alleen herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog maar ook aan de DDR voorbijkomen. Hij laat zien hoe radicaal-rechtse bewegingen de geschiedenis gebruiken om hun eigen standpunten kracht bij te zetten en de ‘coronadictatuur’ te bekritiseren.
In Italië wordt er niet alleen geappelleerd aan de geschiedenis bij het rechtvaardigen dan wel bekritiseren van coronabeleid, maar ook aan de toekomst. Marc van Oostendorp laat in zijn column zien hoe in Italiaanse kranten wordt gewaarschuwd voor een “Derde Wereldoorlog”, die China zou veroorzaken door het virus te laten rondgaan.
Een comic uit COVID Chronicles. Bron: Maya Sobchuk / Graphic Mundi
COVID Chronicles
Ook interessant is de vraag hoe corona wordt beleefd in een land waarin vrijheid sowieso niet vanzelfsprekend is. Journalist Franka Hummels sprak verschillende deskundigen in Wit-Rusland, waar opvallend genoeg vrijwel geen coronamaatregelen zijn. Hoe hangt dit gebrek aan maatregelen samen met de onvrijheid in deze dictatuur? En is het überhaupt mogelijk om daar onderzoek naar te doen in een land dat zo op slot zit?
Roel Daenen tot slot schrijft in de rubriek ‘Oorlog verbeeld’ over COVID Chronicles, een bloemlezing in stripvorm waarbij de beleving van verschillende stripmakers van het afgelopen jaar centraal staat. In een tijd waarin veel vormen van kunstbeoefening onmogelijk waren, boden de kaders van de strip een vorm van therapie, of misschien zelfs van vrijheid.
Inmiddels wandel ik weer elke avond, nu zonder haast. Stil is het niet meer: ik loop langs terrassen en groepjes mensen in het gras, ontwijk hardlopers en honden. Het is weer bijna hoe het was.
Over de auteur
Sophie van den Bergh
Sophie van den Bergh is hoofdredacteur van WO2 Onderzoek uitgelicht en werkt op de afdeling Onderzoek en educatie van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Aan de Universiteit Gent werkt ze aan een proefschrift over herdenkingstheater.
Beeld boven aan artikel
Protesten op 14 augustus 2020 in Minsk. Bron: Melirius op Wikimedia Commons (CC BY-SA 4.0)