Het vreselijke virus

Oorlog verbeeld

door Roel Daenen – leesduur 5 minuten

Recent verscheen het boek COVID Chronicles – A Comics Anthology, een caleidoscopische bloemlezing in stripvorm over de effecten van de pandemie. Een uitstekend en ook zoveelste bewijs dat strips en beeldverhalen zoveel meer vermogen dan licht vertier aan kinderen bieden.

Kan kunst de wereld redden? Die oude vraag borrelt spontaan op bij het lezen van deze bloemlezing van strips met 64 stripverhalen van variërende lengte – gaande van de korte spurt van een cartoon tot langere trips van enkele pagina’s. Samen vormen ze een kroniek van de manier waarop heel diverse (al dan niet professionele) stripmakers de pandemie beleefden en bekeken.

Wat opvalt is het haast therapeutische karakter van veel bijdragen. Auteurs schrijven en tekenen daarin hun zorgen en verdriet van zich af en delen die met deze publicatie ook nog eens met een publiek. Veel meer dan een ontspannende en vermakelijk trip à la Suske en Wiske of Elsje, om twee bekende stripreeksen te noemen, mikken deze bijdragen niet zozeer op de glimlach van de lezer, als wel op zijn of haar denken en handelen.

De cover van COVID Chronicles. Bron: Graphic Mundi

Stripclichés op de schop

Nodeloos om te zeggen, maar de coronapandemie had (en heeft nog altijd) een enorme impact op elke burger, in de hele wereld. De inhoudelijke invalshoeken van de in deze bundel opgenomen verhalen zijn dan ook even divers als de narrativiteit en de grafische techniek waarmee ze werden neergezet.

Sommige auteurs geven een inkijk in hun alledaagse leven, waar andere eerder documentair te werk gaan of vrijelijk associëren naar aanleiding van een bepaalde coronagerelateerde gebeurtenis. Nog weer anderen speculeren over een virusvrije wereld, of gaan de humoristische of poëtische toer op.

Het gaat over onder meer lijden en dood, solidariteit, racisme en xenofobie, politiek en ideologie, hoe de pandemie sociale ongelijkheid versterkt, (de praktische organisatie van) thuiswerken, videobellen, de angst voor het onbekende, de argeloze (vaak niet-begrijpende) blik van jonge kinderen op het gebeuren, onderwijs, schaarste in winkels, en zo kan ik nog wel even doorgaan. U kunt zich er ongetwijfeld iets bij voorstellen.

De bijdrage van Jason Chatfield, COVID-19 Diary bijvoorbeeld, geeft in twaalf dagboekafleveringen het relaas van het hoofdpersonage dat besmet is geraakt, van ‘Ontkenning’ en ‘Nog meer ontkenning’ tot en met ‘En nu is mijn vrouw ook besmet’. Ook de stripclichés gaan op de schop: in één verhaal is een klassieke superheld radeloos, zonder kant-en-klare oplossing voor het virale geweld.

In een ander voorbeeld, Apocalypse of Ignorance, is de politieke verantwoordelijkheid van de (Amerikaanse) gezagsdragers verpletterend: “We know the Trump Administration has blood on its hands”. Samen schetsen deze strips een breed beeld van een wereld in ontreddering, en illustreren ze het verhalende vermogen dat van strips uitgaat.

Een van de dagboektekeningen van Jason Chatfield inCOVID Chronicles. Bron: Jason Chatfield / Graphic Mundi

Graphic journalism

Of dat vermogen verklaard kan worden door het feit dat het medium een bastaardkind is, is maar de vraag. Strips tellen immers niet als literatuur, in de klassieke zin van het woord.1 Strips zijn evenmin beeldende kunst, noch een standaard journalistiek genre. Ze zijn een mengvorm en voor wie er enige moeite voor doet, kan via strips nieuwe werelden van kennis en schoonheid binnentreden.

Zo kent het relatief nieuwe genre van het ‘graphic journalism’ de voorbije jaren een steile opgang, met onder meer het werk van de Maltees-Amerikaanse stripmaker-journalist Joe Sacco over conflict- en oorlogsgebieden wereldwijd – Palestina, het voormalige Joegoslavië en (zelfs) Canada – als indrukwekkende geloofsbrieven.

Dichter bij huis kunnen de getekende, journalistieke reportages van onder anderen Eva Hilhorst en Jeroen Janssen gerust concurreren met die van hun schrijvende collega’s. Janssen maakte bijvoorbeeld een beklemmend tweeluik over het lange tijd ten dode opgeschreven polderdorp Doel, dat moest verdwijnen voor een zoveelste uitbreiding van de Antwerpse haven.

Kunsttherapie

Naast de journalistieke variant is er een ander stripgenre dat de voorbije jaren sterk in de lift zit, ‘graphic medicine’. Dat is binnen de brede welzijnssector intussen uitgegroeid tot een begrip, en treedt ook langzaam buiten de oevers van het segment van de kunsttherapie.

Die vorm van therapie bestaat al decennia en biedt mensen met fysieke of mentale aandoeningen een manier om via artistieke uitingen troost te vinden, maar ook begrip en een bezigheid tout court. Zij vinden afleiding en verlichting van hun symptomen als ze zich artistiek kunnen uiten. Dat kan met muziek, theater, beeldende kunsten en ook, en dat gebeurt steeds vaker, met strips.

Graphic medicine is voortgekomen uit de veelal sterk autobiografisch ingestoken graphic novel. Het eigen leven onder de loep dus, maar dan met een focus op ziekte, lijden en de vaak moeizame weg naar herstel. Comic Nurse, een binnen de wereld van de graphic medicine bekende auteur, verwoordt het in haar bijdrage aan COVID Chronicles treffend: “Drawing always does seem to help.”

Bron: Terry Moore / Graphic Mundi

Hoop

Ook al zijn er bijdragen die de verontwaardiging en boosheid van de auteurs uitschreeuwen, toch ligt de klemtoon in dit boek niet (expliciet) op het verlies van vrijheid door de pandemie. Het is een boek dat een positieve en hoopvolle toon hanteert.

Met kleine gebaren van onder meer vriendelijkheid, solidariteit en hygiëne maken de personages het verschil, en wordt de lezer aangespoord om dat ook te doen. Allicht niet toevallig is de laatste bijdrage een tekening die de ondertoon van deze kroniek goed vat: “Spread Love, Not COVID-19”. Verspreid liefde, geen COVID-19.

Of tekeningen in het algemeen en strips in het bijzonder de wereld kunnen redden? Het lijkt onwaarschijnlijk. Desalniettemin bieden boeken als deze hoop, ook omdat je als lezer weet dat jouw angst, pijn en verdriet door velen elders op de wereld gedeeld worden.

Over de auteur

 

Roel Daenen. Foto: Wim Carens

Roel Daenen studeerde geschiedenis in Gent en Lissabon. Hij is hoofdredacteur van faro, het tijdschrift van het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed FARO. Daarnaast leidt hij Stripgids, volgens de Volkskrant “het mooiste striptijdschrift van Europa”.


Noot

1. Als u meer wilt weten over het culturele kapitaal en de perceptie van strips, raad ik u het recente Duizend bommen en castraten – Censuur in de strip aan, recent verschenen bij uitgeverij Vrijdag.


Foto boven aan artikel

Een pagina uit Apocalypse of Ignorance in COVID Chronicles. Bron: Seth & Tamara / Graphic Mundi