Ook wij kunnen zoals vrijwel iedereen niet meer zonder de digitale tools die onze levens zijn binnengestormd. Maar een blinde lofzang op het digitale houden we niet. Het steeds vaker klinkende pleidooi voor een digitale inhaalslag binnen de herdenkingscultuur vinden we wat gratuit. Wel roepen we graag op tot beter bekijken hoe digitale tools de huidige herinneringscultuur kunnen verrijken en ondersteunen.
De digitale apparaten en mogelijkheden die ons omringen zijn alomtegenwoordig, buitengewoon verleidelijk – of beter: afleidend – en enorm immersief. Ze dompelen je onder in een andere wereld. Het interessante is: herdenken kan een soortgelijk effect hebben. Als we naar een ereveld gaan bijvoorbeeld en ons richten op een van de overweldigend vele grafstenen. We ondergaan echt iets als we de naam daarop in ons opnemen en ons inbeelden hoe iemand heeft geleden of gestreden voor onze vrijheid.
Niet bereikbaar
Wij zien ook tal van digitale mogelijkheden die de onderdompeling in een moment van herdenking kunnen versterken, maar nu nog vaak onbenut worden gelaten. Zelf ontwikkelden we een aantal jaar terug het initiatief 2BelminutenStilte. We riepen op om de smartphone op 4 mei om 20.00 uur twee minuten niet te gebruiken. Voorafgaand aan de herdenking konden mensen op social media delen dat ze van plan waren stil te zijn en daardoor niet bereikbaar zouden zijn.
Het mooie was: dit digitale initiatief leidde niet af van de herdenking, maar liet mensen met (nog) meer aandacht herdenken. De onderdompelende ervaring die het bijwonen van of kijken naar de herdenking op de Dam überhaupt al is, werd erdoor versterkt.
We willen dan ook beargumenteren dat digitale tools gebruikers kunnen stimuleren bewuster in het moment te zijn. Binnen onze herinneringscultuur kunnen digitale technologieën ingezet worden om de immersieve kwaliteit van herdenken te versterken. Dat is extra belangrijk nu steeds minder mensen uit de eerste hand verhalen over de oorlog kunnen vertellen, wat lang de ultieme manier was om mensen te betrekken en te raken. Hieronder vier ideeën uit de losse pols.
(06) 04 05 1945
Maak verhalen van mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt beschikbaar via een uniek telefoonnummer: (06) 04 05 1945. Via een ouderwets keuzemenu op je smartphone kun je verschillende fragmenten beluisteren, die elk twee minuten duren. Echte mensen met echte verhalen vertellen je rechtstreeks in jouw oor een verhaal. Beeld ontbreekt, zodat je je eigen voorstellingsvermogen moet gebruiken.
360-gradencamera op de Dam
Zet op 4 mei een 360-gradencamera midden op de Dam zodat iedereen virtueel aanwezig kan zijn, zeker als dat wegens coronamaatregelen niet mogelijk is. Dit is een veel immersievere ervaring dan een online registratie van een herdenking, hoe mooi en nuttig dergelijke initiatieven ook zijn. Je kunt als bezoeker zelf ‘rondkijken’ op de Dam en zo veel meer onderdeel worden van deze ervaring.
Stolpersteinevoor de familie Cohen uit Tiel. Foto: Gerardus op Wikimedia Commons – CC BY-SA 3.0
Stolpersteine 3.0
Verrijk Stolpersteine via een augmented reality app, die je ter plekke via je smartphone het (visuele) verhaal achter zo’n messing straatsteen vertelt. Het feit dat je staat op de plek waar het verhaal zich afspeelde, omringd door gebouwen of bomen die er toen wellicht ook stonden, geeft de stenen een extra dimensie.
Let wel: dit idee gaat een stap verder dan enkel een QR-code toevoegen aan de stenen waardoor je naar een internetpagina wordt geleid, zoals op sommige plekken al gebeurt. Dat idee is prachtig en heeft veel potentieel tot onderdompeling. Maar de realiteit is dat veel pagina’s inmiddels offline zijn of gepaard gaan met schreeuwerige commerciële boodschappen.
19.45 tot 20.21 uur
Verander in samenwerking met de vaakst bezochte websites van Nederland hun landingspagina op 4 mei van 19.45 (jaartal bevrijding) tot 20.21 (het actuele jaartal waarin we leven) uur in online gedenkplekken. Bijvoorbeeld door per pagina één specifiek oorlogsmonument uit te lichten waar de desbetreffende website dan een soort ‘online bewaarder’ of ambassadeur van is.
Ideeën genoeg. Om ze daadwerkelijk te kunnen realiseren is het essentieel dat twee tot nu toe nog vaak gescheiden werelden elkaar vinden en inspireren: de herinneringssector en de commerciële wereld. En laten de digitale mogelijkheden het nu net wat gemakkelijker maken om een brug te slaan tussen ogenschijnlijk verschillende werelden.
We willen bij onszelf beginnen en onze kennis en ideeën delen met mensen uit de herinneringssector. Dus contacteer ons via een ouderwets belletje. Een e-mail. Een DM via LinkedIn. Of via de ietwat onhandige lange url digitaalonderdompelen.nl die we speciaal voor deze laatste zin in het leven hebben geroepen. Zo simpel kan het zijn.
Over de auteurs
Fabian Sapthu
Ewout Karel
Fabian Sapthu is mede initiator van #ONTZWIJG en oprichter van zowel BLOCK alsook Less Agency. Ewout Karel is naast schrijver van het boek Corporate Jamming de Innovation Director van T-Mobile en Chateau Amsterdam. Beiden zijn betrokken bij 2BelminutenStilte waar in 2016 de NOS nog over kopte; ‘Het nieuwe herdenken? Twee minuten smartphonestilte op 4 mei’.
Foto boven aan artikel
Een illustratie die gebruikt werd bij de campagne 2BelminutenStilte. Bron: Less Agency