In de WO2-zoekmachine Oorlogsbronnen.nl komen miljoenen bronnen uit tientallen verschillende erfgoedcollecties samen. Iedere bron kent een eigen verhaal en achter elk verhaal schuilen verschillende bronnen. Onderzoek uitgelicht richt elke editie de schijnwerper op een bron die verband houdt met het besproken thema. Dit keer in ‘Oorlogsbron uitgelicht’: het bevrijde Nijmegen als frontstad tijdens Operatie Market Garden.
Als het gaat over Operatie Market Garden ligt de focus vaak op de militaire mislukking bij Arnhem – een brug te ver. Maar terwijl de geëvacueerde Arnhemse bevolking in spanning wachtte op de aanstaande bevrijding, hadden de Nijmegenaren het ondertussen ook zwaar te verduren. Het bevrijde Nijmegen veranderde namelijk in een frontstad, met de bevolking in de vuurlinie.
Na het bombardement van 22 februari 1944 was de oorlogsschade in Nijmegen immens. Foto: Fotopersbureau Gelderland – Regionaal Archief Nijmegen – © J.F.M. Trum (CC-BY-SA)
De stad was al zwaar geteisterd door het geallieerde bombardement van 22 februari 1944. Hierbij werd een deel van de Nijmeegse bevolking dakloos. De nog overeind staande gebouwen in de binnenstad werden tijdens de bevrijdingsgevechten alsnog grotendeels verwoest, deels doordat terugtrekkende Duitse troepen opzettelijk brand stichtten. Dit vergrootte het al bestaande ernstige woningtekort nog verder en maakte dat een deel van de bevolking zijn heil zocht in de schuilkelders.
20 november 1944: een volgeladen truck met vluchtelingen en fietsen, geëvacueerd vanuit het zuiden van Arnhem, arriveert in Nijmegen. Foto: Capt. Frank L. Dubervill –Library and Archives Canada
Ingekwartierde soldaten
Na een dagenlange strijd werd de stad op 20 september 1944 bevrijd. Maar nog hield de oorlog niet op. De stad kwam met haar bevolking pal aan de frontlinie te liggen. Nijmegen bleef voor de periode van ongeveer een halfjaar het doel van Duitse bommen en granaten. Dit dwong een deel van de bevolking om een veilig onderkomen te zoeken in de schuilkelders, terwijl de ingekwartierde geallieerde soldaten de stad alleen maar voller maakten.
Neveneffect van de Operatie Market Garden: burgers vluchten uit Arnhem richting Nijmegen. Foto: NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies
De grote geallieerde militaire aanwezigheid werd veroorzaakt door het gevaar van de Duitse beschietingen en eventuele tegenaanvallen. Ook de geallieerde voorbereidingen voor de doorstoot naar Duits grondgebied tijdens Operatie Veritable droeg hieraan bij. De stad mocht dan bevrijd zijn, de bewoners waren niet vrij om zomaar de straten op te gaan. Ze kampten met grote woningnood, voedseltekorten en de blijvende oorlogsdreiging.
Oktober 1944: Nijmegenaren zoeken een schuilplaats in de kelder van het Rondeel, gelegen in het Kronenburgerpark. Foto: Regionaal Archief Nijmegen
Video-opnamen
Regionale geschiedenis biedt de kans om dit onderbelichte verhaal over de burgers van Nijmegen in het bredere geschiedenisverhaal van Operatie Market Garden op te nemen en voor het voetlicht te brengen. Daarmee wordt het mogelijk om op den duur steeds meer puzzelstukjes samen te voegen en daarmee het verhaal van Operatie Market Garden zo compleet mogelijk te maken.
De collectie-portal Oorlogsbronnen.nl bevat een schat aan bronnen met betrekking tot Operatie Market Garden en de Nijmeegse rol in het bevrijdingsproces. Er zijn bijvoorbeeld video-opnamen die gemaakt werden tijdens de bevrijding van Nijmegen en allerhande foto’s van een verwoest Nijmegen. Ook biedt de portal naoorlogse bronnen zoals herinnerings- en herdenkingsobjecten en een fotoserie van een veteranenbijeenkomst in 1998.
Over Netwerk Oorlogsbronnen
Het Netwerk Oorlogsbronnen wordt gefaciliteerd door het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en gefinancierd door het ministerie van VWS, vfonds en VSBfonds.
Foto bovenaan artikel: Nijmegen kende tal van particuliere schuilkelders, zoals die onder het schildersbedrijf J.P.W. Lauran aan de Van Welderenstraat 93. Bron: Regionaal Archief Nijmegen