Eind december 2016 organiseerde de Dienst Humanistisch Geestelijke Verzorging bij de Krijgsmacht een symposium over ‘Moral Injury’. Moral Injury is een relatief nieuw begrip in de zorg voor veteranen in Nederland. Een deel van de veteranen dat terugkomt van uitzending ervaart schuld en schaamte. Dit kan voortkomen uit wat zij hebben gedaan of hebben nagelaten. Maar ook het aanschouwen van ingrijpende gebeurtenissen kan een verschuiving van hun opvattingen over goed en kwaad tot gevolg hebben. Door een of meer gebeurtenissen tijdens hun missie kan hun waarden- en normenpatroon 180 graden draaien.
Bij terugkeer in Nederland hebben sommige veteranen moeite om weer in de samenleving in te voegen. Er zijn er die gediagnosticeerd worden met een Post Traumatische Stress Stoornis (PTSS). Een groter deel, die niet via de DSM-V kwalificatie PTSS kan worden toegeschreven, ervaart wel problemen maar krijgt hiervoor meestal geen therapie. Zij passen niet in het medisch model van protocollen en behandelplannen. En toch ervaren zij dat er iets knaagt aan hun geweten over wat zij hebben meegemaakt.
In zijn boek What it is like to go to war beschrijft de Amerikaanse veteraan Karl Marlantes hoe hij in Vietnam als luitenant verantwoordelijk is om samen met zijn peloton een heuvel te verdedigen. Dit gaat gepaard met veel strijd en grote verliezen. Opvallend is dat Marlantes voor en na de inzet van zijn eenheid veel aandacht besteed aan ‘de ziel’ van zijn mensen. Hij houdt momenten van bezinning waarin hij aandacht besteedt aan de emotionele en spirituele kant van oorlog voeren. Ook het opschrijven van ervaringen bij thuiskomst, het vertellen van verhalen aan elkaar en het ritueel verbranden van deze verhalen horen hierbij.
In de afgelopen negentien jaar dat ik voor Defensie werk, heb ik niet eerder een betere pleitbezorger buiten de geestelijke verzorging om gevonden die zo goed de meerwaarde van rituelen en een goede geestelijke verzorging verwoordt. Ik beschouwde het toch altijd als het preken voor eigen parochie om te zeggen hoe noodzakelijk geestelijke verzorging voor militairen is. De ervaringen van Marlantes hebben mij er nog meer van overtuigd dat er een open veld aan mogelijkheden ligt om veteranen door middel van rituelen te helpen hun ervaringen van de missie in hun leven te integreren. Rituelen die er toe bijdragen dat veteranen zichzelf en anderen kunnen vergeven. Ondanks de gebrachte offers kunnen veteranen ook geestelijk groeien als zij inzien dat hun inzet heeft bijgedragen aan een hoger doel; de handhaving van de internationale vrede en veiligheid.
Over de auteur
Drs. Erwin Kamp is hoofd van de Dienst Humanistisch Geestelijke Verzorging bij Defensie.
Zie ook: www.moralinjury.nl of www.erwinkamp.nl